|
Çok hücreli, gelişmiş yapılı canlılarda organ ve sistemlerle gerçekleştirilen hayatsal olaylar (solunum, sindirim, dolaşım, üreme vs.) tek hücreli canlılarda ve çok hücreli canlıların her bir hücresinde “organel” denilen hücre içi yapılarıyla gerçekleştirilir. Sentrozom ve ribozom dışındaki organeller hücre zarına benzeyen birer zarla çevrilidir. Her hücrenin tek başına canlılık özelliği gösterebilmesi organellerle mümkün olmaktadır.
Hücreleri yapı ve fonksiyon olarak mükemmel işleyen bir devlete benzetebiliriz. Buna göre her organel bir görevden sorumlu bakan gibidir.
a.Endoplazmik Retikulum
Hücreyi ağ gibi örmüş, hücre içi kanallar sistemidir. Üzerinde ribozom bulunduranlara Granüllü E.R., bulundurmayanlara da Granülsüz E.R. denir. Granülsüz E.R. daha çok yağlı maddelerin sentezini yapan yağ bezi hücrelerinde veya steroid hormon sentezleyen salgı bezi hücrelerinde bulunur. Granüllü E.R. ise protein sentezinin çok yapıldığı (karaciğer hücreleri gibi) hücrelerde daha iyi gelişmiştir. E.R.ler hücre içine ve dışına madde taşınması ve bazı maddelerin depolanmasında görevlidir. Ribozomlar da sentezleşen proteini golgi aygıtına taşırlar.
b.Ribozom
Işık mikroskobuyla görülemeyen çok küçük, zarsız organeldir. Çekirdek zarı, E.R., sitoplazma sıvısı, kloroplast sıvısı ve mitokondri sıvısında bulunurlar. Hücrede her türlü protein ve enzim sentezinin yapıldığı yerlerdir. Protein ve RNA’dan yapılmışlardır.
Protein, enzim ve hormon sentezi hızlı olan
Hücrelerde daha çok bulunur. Birçoğu sitoplazmada
yan yana gelerek polizom (poliribozom)ları oluşturur.
Virüsler hariç bütün canlılarda bulunan temel organeldir.
c.Mitokondri
Memeli alyuvarı, bakteri ve mavi yeşil alglerin dışındaki bütün ökaryot hücrelerde bulunur. Hücrede enerji üretimini sağlayan oksijenli solunumun merkezleridir. Enerji gereksinimi fazla olan hücrelerde fazladır.
Etraflarında hücre zarının yapısına benzeyen, ancak çift katlı olan bir zar sistemi bulunur. Dış zar düz ve esnek bir yapıya sahiptir. Gerektiğinde şişer ve büzülür. İç zar yüzeyi artırmak için mitokondri sıvısına (matriks) doğru kıvrımlar yaparak krista denen zar kıvrımlarını meydana getirir.
Oksijenli solunumda görev yapan ETS elemanları kristalar üzerinde bulunurken, kreps çemberi enzimleri sıvı kısmında (matriks) bulunurlar.
Çok az miktarda DNA, RNA ve ribozom bulundururlar.
Mitokondriler, gerektiği zaman bölünebilir, büyüyebilir ve kendileri için gerekli bazı proteinleri sentezleyebilirler. Mitokondriler oksijenli solunumla ATP sentezlerken;
reaksiyonunu gerçekleştirirler.
O halde mitokondriler; Organik bileşiklerin parçalandığı, oksijenin tüketildiği karbondioksitin üretildiği ve suyun oluştuğu ATP’nin üretilip depolandığı yerlerdir.
Bunlardan oksijenin kullanılması ökaryotik hücrelerde sadece mitokondrilerde gerçekleşir.
|
